6 maja 2022 r. zmarł we Wrocławiu (w wieku 94 lat) prof. dr hab. inż. Zbigniew Kowal, wybitny naukowiec, niekwestionowany autorytet i specjalista w zakresie konstrukcji metalowych, wspaniały nauczyciel akademicki Politechnik Wrocławskiej, Świętokrzyskiej oraz Częstochowskiej, ceniony pedagog, wychowawca i przyjaciel, wychowawca wyjątkowo licznej kadry naukowej i młodzieży akademickiej, autor licznych książek, podręczników, patentów i publikacji, Człowiek niezwykle prawy, o wielkiej mądrości i głębokiej wiedzy oraz o bezgranicznej życzliwości dla ludzi, wspaniały i niezawodny Kolega oraz Przyjaciel.

Profesor Zbigniew Kowal urodzi/ się 10.09.1928 r. w Równem. Po studiach (w 1950 r.) podjął pracę w Biurze Projektów Górniczych. Zaprojektował szereg unikatowych obiektów inżynierskich, m.in.: fundamenty pod maszyny, hale nadszybi górniczych, sortownie i płuczki węgla, zbiorniki, estakady podsuwnicowe, mosty transporterów taśmowych, konstrukcje koparek i zwałowarek w kopalni węgla brunatnego. Projektując, uzyskał znakomite doświadczenie inżynierskie, a także świadomość potrzeby naukowego rozwiązywania zagadnień w zakresie techniki. Dlatego w 1954 r. postanowił poświęcić się nauce i podjął pracę w Katedrze Budownictwa Stalowego Politechniki Wrocławskiej.

W 1961 r. na Politechnice Wrocławskiej obronił doktorat, w 1964 r. na Politechnice Warszawskiej uzyskał stopień doktora habilitowanego, w 1972 r. zaś uzyskał tytuł profesora. Zarówno doktorat, jak i habilitacja dotyczyły nośności płyt w stanach nadkrytycznych. W latach 60. XX w. była to nowość i takie projektowanie nie było akceptowane. Dzisiaj są to wręcz obowiązkowe zasady projektowe ujęte w eurokodach.

Kariera naukowa Profesora potoczy/a się bardzo szybko, co w dziedzinie nauk technicznych jest ewenementem i świadczy o wybitnym Jego utalentowaniu i pracowitości.

W latach 60. XX w. Profesor podjął badania niezawodności i losowej nośności konstrukcji. Prace te były zainspirowane awariami i katastrofami obiektów budowlanych. Opracował spójne metody oceny nośności granicznej konstrukcji metodami mechaniki nieliniowej. Zagadnienia te są progowymi w ocenie bezpieczeństwa konstrukcji budowlanych.

W latach 70. XX w. Profesor zainicjował badania teoretyczne i doświadczalne nośności granicznej i losowych sił wewnętrznych prętowych konstrukcji przestrzennych oraz cięgnowych. W tym celu zorganizował w PWr Laboratorium Badań Metalowych Konstrukcji. Były to badania pionierskie i unikatowe, które doprowadziły do opracowania i wdrożenia systemów przekryć strukturalnych hal o dużych rozpiętościach. W tym okresie, współpracując z Instytutem Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk, prowadził badania przystosowania konstrukcji do zmiennych obciążeń.

Podkreślenia wymaga ogromne zaangażowanie Profesora w środowisku akademickim Politechniki Wrocławskiej, gdzie był m.in. kierownikiem Zakładu Konstrukcji Metalowych, prodziekanem Wydziału Budownictwa Lądowego i Wodnego. Niezwykle bogata była też aktywność Profesora na ogólnopolskim forum naukowym. Był m.in. organizatorem kilkunastu konferencji naukowych i aktywnym członkiem wielu organizacji naukowych.

Od 1981 r. prof. Zbigniew Kowal pracował na Politechnice Świętokrzyskiej . W tej uczelni zorganizował Katedrę Budownictwa Stalowego i Teorii Konstrukcji, gdzie podjął badania interakcji obciążeń złożonych i stateczności polimerowych prętów kompozytowych, a także struktur energooszczędnych służących do pozyskiwania energii słonecznej . Również i te badania miały wybitnie nowatorski charakter.

Jego wysoka pozycja naukowa predestynowała Go do pełnienia szeregu odpowiedzialnych funkcji organizacyjnych w skali wydziału, uczelni i kraju. W latach 1981-1984 i 1990-1993 Profesor był dziekanem Wydziału Budownictwa Lądowego Politechniki Świętokrzyskiej, w latach 1984- 1990 był przez 2 kadencje Rektorem Politechniki Świętokrzyskiej. Między innymi z Jego inicjatywy w Politechnice Świętokrzyskiej powstał ośrodek Rozwoju Techniki IPPT PAN. Swymi działaniami umocnił również kadrowo obsadę uczelni i był inicjatorem jej komputeryzacji.

W latach 1982- 1984 Profesor by/ członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, a w latach 1990-1996 członkiem Centralnej Komisji do spraw Tytułów i Stopni Naukowych.

W latach 1994-1999 Profesor pracował też na Politechnice Częstochowskiej, gdzie w latach 1997-1999 był dziekanem Wydziału Budownictwa.

Za wybitne osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i projektowe Profesor był wielokrotnie nagradzany wysokimi odznaczeniami państwowymi, resortowymi i stowarzyszeniowymi. Ich lista jest wyjątkowo imponująca. Informacje o osiągnięciach Profesora zamieszczono w licznych encyklopediach, w tym: The Golden Book of Scientist's 2000, Scientist's of the Century, Encyclopedia Actus Purus, Bibliographical Encyclopedia Who is Who.

Wyniki badań naukowych Profesor ogłosił w ponad 400 publikacjach, na które składa się: 15 książek , ponad 360 artykułów, 24 patenty, 9 wzorów użytkowych. Charakteryzując Jego dorobek naukowy, należy powiedzieć krótko - jest on imponujący i ma wspaniałą , nowatorską i różnorodną zawartość merytoryczną. Obok badań cechujących się ładunkiem wiedzy na najwyższym poziomie teoretycznym, uwzględniał On cele aplikacyjne.

Rozwiązywane przez Niego zagadnienia dotyczyły projektowania, wykonawstwa oraz eksploatacji konstrukcji w aspekcie ich niezawodności i obejmowały kilka grup tematycznych.

Najwcześniejsze prace naukowe dotyczą statyki i stateczności tarcz i płyt. Te zagadnienia występowały m.in. w metalowych fundamentach przesuwnych pod mosty transporterowe w kopalniach odkrywkowych oraz przepraw mostowych.

Duża grupa prac dotyczy ustalania nośności interakcyjnej niestateczności ogólnej i miejscowej z uwzględnieniem imperfekcji geometrycznych oraz potencjalnych załomów plastycznych w przypadkach wieloparametrowego obciążenia nieprostego.

Kolejna grupa prac naukowych, oparta na bogatych badaniach doświadczalnych, to nośność przestrzennych struktur prętowych o różnej konfiguracji oczek oraz róż­nych typach węzłów, w tym opatentowanego węzła ZK własnego pomysłu.

W dorobku naukowym Profesora należy wyróżnić prace dotyczące przystosowania budowli do pasywnego i aktywnego pozyskiwania słonecznej energii cieplnej (w tej tematyce uzyskał 6 patentów).

Kolejna grupa prac dotyczy stateczności konstrukcji kompozytowych włóknistych . Rozpatrując cechy materiału ortotropowego, określono zależność nośności na wyboczenie pręta ściskanego nie tylko od wytrzymałości podłużnej, ale także poprzecznej .

Szczególnie ważna jest grupa prac dotyczących wykorzystania metod probabilistycznych w sposobach przywracania wymaganej niezawodności konstrukcji (tzn. wymaganego wskaźnika β), cechujących statycznie wyznaczalne ustroje nośne.

Profesor Zbigniew Kowal cale życie zawodowe związał z bardzo szeroko rozumianym środowiskiem akademickim, naukowym i równocześnie współpracował z gospodarką, wdrażając swoje pomysły w praktyce.

Jego wykłady dotyczyły m.in. zagadnień: konstrukcji metalowych, teorii konstrukcji metalowych, losowej nośno­ści granicznej i stateczności. Jako prekursor wprowadził do programu studiów na Politechnice Wrocławskiej nowatorskie przedmioty, dotyczące m.in. niezawodności i stanów granicznych oraz badań eksperymentalnych konstrukcji.

Profesor był naukowcem o szerokich horyzontach umysłowych, umiejącym krytycznie oceniać istniejące rozwiązan ia naukowe i techniczne. Wynikiem Jego imponującej działalności naukowej jest wypromowanie 22 doktorów (rys. 2), z których 3 to profesorowie tytularni.

Profesor - autorytet naukowy najwyższej klasy - był osobą otwartą i życzliwą dla młodszych pracowników nauki, był promotorem wielu prac naukowych na stopnie. Sprawował opiekę naukową nie tylko nad pracownikami macierzystych uczelni, ale też nad doktorantami z Białegostoku, Szczecina, Opola, Zielonej Góry i Warszawy, a także Drezna, Weimaru i Lipska. Profesor wypromował ponad 400 absolwentów budownictwa na różnych formach kształcenia .

Stworzona przez prof. Zbigniewa Kowala szkoła naukowa i siła jej oddziaływania wpłynęła znacząco na rozwój nauki w dziennie teorii i praktyki konstrukcji metalowych. Analizując listę osób, których kariery naukowe były związane z osobą Profesora, można śmiało stwierdzić, że był On promotorem dużej części polskiego środowiska zajmującego się metalowymi konstrukcjami budowlanymi.

Za stworzenie wrocławskiej szkoły naukowej konstrukcji metalowych Profesor został uhonorowanym.in.: Medalem Politechniki Wrocławskiej, tytułem zasłużonego dla Politechniki Wrocławskiej - z trwałym umieszczeniem Jego godności na tablicy w holu głównym Uczelni. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Zielonogórskiego (rys. 3).

Profesor Zbigniew Kowal był człowiekiem o ogromnej wiedzy, pasji badawczej i pracowitości, a także o wybitnych zdolnościach organizacyjnych oraz autentycznej życzliwości dla ludzi. W sposób godny podziwu potrafił łączyć pracę naukową i dydaktyczną. Miał wyjątkowy talent zjednywania sobie ludzi do pracy naukowej i tworzenia zespołów badawczych. Na współpracę z Nim mógł liczyć każdy, kto podejmował się poważnie działalności naukowej i inżynierskiej. Wszystko, czego się uczył w toku samokształcenia, w zakresie teorii konstrukcji oraz zwią­zanych z nią gałęzi matematyki, poznawał dogłębnie, twórczo tę wiedzę rozwijał, a następnie przekazywał innym - studentom, współpracownikom oraz doktorantom.

Ciesząc się powszechnym szacunkiem i uznaniem, był osobą skromną i żywiącą autentyczną sympatię dla ludzi, a Jego poziom etyczny może być wzorem w środowisku akademickim. Sprawia to, że osoby, z którymi miał do czynienia, były usatysfakcjonowane oraz zaszczycone tymi kontaktami.

13 maja 2022 roku pożegnaliśmy Profesora Zbigniewa Kowala na Cmentarzu Kiełczowskim we Wrocławiu . W hoł­dzie i podzięce, w imieniu Jego uczniów oraz Sekcji Konstrukcji Metalowych KlliW Polskiej Akademii Nauk pożegnał Profesora Antoni Biegus.

Bez wątpliwości straciliśmy szlachetnego Wielkiego Człowieka . Na zawsze zachowamy w pamięci naszego wspaniałego Profesora, wybitnego naukowca, Kolegę i Przyjaciela, Człowieka prawego, który dla każdego miał czas, dobrą radę i pomocną dłoń .

Antoni Biegus

Wspomnienie pochodzi z czasopisma Inżynieria i budownictwo nr 5-6/2022.